Astronomija u Bosni i Hercegovini

Muhamed Muminovic


Hidrometeoroloski zavod BiH - Zvjezdarnica Sarajevo
16. kolovoza, 1996.

Sazetak: U predavanju je dan prikaz povjesti astronomije na tlu BiH s posebnim osvrtom na stradanje Opservatorije na Trebevicu tijekom srbske agresije na BiH.

 

Poceci astronomije u Bosni i Hercegovini tesko se daju datirati. Postoje tragovi astralne simbolike iz neolita. U stoljecima prije pada Bosanskog kraljevstva pod Otomansku imperiju, simboli Sunca, Mjeseca i zvijezda mogu se naci na nadgrobnim kamenim gromada koje nazivamo stecci. Koliko je to bila astronomija, a koliko religijska simbolika karakteristicna za to doba, nemoguce je reci jer ne postoje pisana svjedocanstva.
Sa dolaskom Turaka Bosna i Hercegovina pristupa jednom novom povjesno-kulturnom krugu, islamskoj civilizaciji. Astronomija prodire u ove krajeve po osnovi potreba za tocnim proracunom vremena radi obavljanja molitvi, izradom lunarnog kalendara i slicno. Iz tog perioda poznajemo i prve licnosti koji se bave astronomijom. Takodjer, treba znati da se u pojedinim samostanima i manastirima vode ljetopisi koji sadrze i astronomske informacije (opisi kometa, pomracine i sl).
Dolaskom Austro-ugarske u BiH prodiru i astronomske spoznaje sa zapada. Pokusaje da se formira Astronomska opservatorija (prof. Branimir Truhelka) prekida I svjetski rat

Stecci na starom groblju u Radimilji kod Stolca (Hercegovina) iz 15.-16. stoljece.

Moderna astronomija u Bosni i Hercegovini zapocinje osnivanjem Akademskog astronomsko-astronautickog kluba (pred rat je noslio naziv Univerzitetsko astronomsko drustvo). Drustvo je osnovano 1963. godine, a vec 1965. godine izgradnjom kupole promjera 5 metara u Sarajevu pocinje astronomski rad. U pocetku se koristio reflektor Newtonovog tipa promjera 15 cm. Narodna opservatorija Mejtas, kako se zvala ova opservatorija, bila je mjesto na kome se formiralo jezgro ljudi koji su izgradili Astronomsku opservatoriju na Trebevicu, planini kraj Sarajeva.
Prva faza izgradnje Astronomske opservatorije (Tada se zvala Colina kapa) bila je obavljena u periodu od 1969-1972. godine. Rwekonstruirana je austro-ugarska tvrdjava i na njoj podignute kupole promjera 3 i 4,5 metara. U manjoj kupoli bio je smjesten dvostruki astrograf, a u vecu 30 cm-ski reflektor "Vaisala".

Pogled na zvjezdarnicu "Colina kapa" na Trebevicu iznad Sarajeva. Tijekom olimpijade na tom je mjestu smjestena i bob staza.

Od 1975-1982- godine trajala je druga faza izgradnje zvjezdarnice. Tada je nabavljen teleskop reflektor promjera 62 cm engleske proizvodnje. Za njega je izgradjena potpuno nova cetvorokatna zgrada sa kupolom promjera 8 metara. Svi radovi su bili obavljani vlastitim radom clanova Astronomskog drustva.
Astronomska aktivnost na opservatoriji se obavljala paralelno u vise pravaca. Pored popularizacije astronomije radilo se i na ozbiljnijim projektima. Tako je u periodu od 1972-1979. godine snimljen "Sarajevski atlas neba". Radilo se o fotografskom atlasu koji se sastojao od oko 800 plavih i 800 crvenih ploca (Kodak emulzije 103a-O i 103a-E). Na staklene ploce formata 9x12 cm snimljeno je cijelo nebo sjeverno od deklinacije -10 stupnjeva. Granicna magnituda Atlasa je bila oko 14,5.

Pogled na stari dio sarajevske zvjezdarnice koji je izgradjen na staroj austrougarskoj tvrdjavi. U kupolama su bili smjesteni razni instrumenti medju kojima najpoznatiji Vaisala reflektor i dvostruki astrograf.

Krajem sedamdesetih godina poceli su prvi radovi na fotoelektricnoj fotometriji. Nakon ekeperimentalne faze sa komercijalnim fotometrom na 30 cm-skom teleskopu, sredinom osamdesdetih je zapocela fotometrija na reflektoru promjera 62 cm. Radilo se u oblasti fotometrije Be zvijezda u zajednickim programima sa opservatorijem Hvar u Hrvatskoj i Ondrejov u Cehoslovackoj.

Nakon nabavke novog teleskopa, astronomsko drustvo iz Sarajeva, uslo je u ambiciozan projekt gradnje tornja s kupolom.

U periodu od 1982-1984 vrseno je probno patrolno snimanje bolida kamerom fish-eye tipa Zeiss distagon Cehoslovacke proizvodnje.Iste kamere su koristene 1989 i 1990. godine na Visnjanskoj skoli astronomije.
Univerzitetsko astronomsko drustvo je bilo najveci izdavac astronomske literature u ex-Jugoslaviji. Sa oko 30 izdanja (knjige, brosure, posteri, vrtece karte i sl.) vjerovatno ni do danss nije prevazidjeno. Od 1974-1976. godine izdavan je casopis "Astro amater" koji je predstavljao prekretnicu u prakticnoj astronomiji na ovim prostorima. U to vrijeme je u Sarajevu djelovao i Centar astronoma amatera Jugoslavije koji je okupljao vise od tisucu clanova. Treba pomenuti da je pored Sarajeva izvjesnih astronomskih aktivnosti bilo u Travniku, Derventi i Zvorniku.
Astronomska opservatorija na Trebevicu je u ljeto 1992. godine u jednom bestijalnom napadu srpsko-crnogorskih agresora i bosanskih cetnika u potpunosti unistena.
Po prestanku rata otpocela je aktivnost na obnovi astronomije u Bosni i Hercegovini. Pri Meteoroloskom zavodu BiH je krajem decembra 1995. godine osnovano Astronomsko odjeljenje kao jezgro buduce drzavne opservatorije.

Gotova kupola promjera 8 m tvrtke Ash-Dome koja je unistena u ratu.Fulerscope teleskop promjera objektiva 62 cm s novom cijevi, neposredno pred rat.

Dio publicistike sarajevske zvjezdarnice. Po obilju materijala objavljenog od 1970. do 1990. sarajavska zvjezdarnica bila je najproduktivniji izdavac astronomske literature u bivsoj Jugoslaviji.Ekipa koja je uz Muhameda Muminovica u dvadesetak godina rada izgradila sarajevsku zvjezdarnicu.

 

Muhamed Muminovic, osnivac je sarajevske zvjezdarnice i trenutno jedini astronom u BiH. Na Visnjanskim skolama astronomije sudjelovao je prve dvije godine, dog ga rat nije blokirao u Sarajevu. Nakon pet godina odsutstva, 1996. godine., ponovi je dosao na skoju kao predavac i osoba s karizmom da na bliznje prenosi svoj entuzijazam.

Povratak na pocetnu stranicu VSA Natrag na pocetnu stranicu ZV
Revised: August 28, 1996